kimden: Ulas Basar GEZGiN

TiBET: ciN isGALi ALTINDA YARIM YuZYIL

-Bu yazi, sevgili dost Barkin Karsli'ya armaganimdir.-



9 Eylul, izmir'in kurtulusu. Yaklasik 30 yil sonra,
cin'in Tibet'i isgal edisi de, ayni gune denk geliyor.



'Tibet' denilince, Turkiyeli okurun aklina, kuskusuz,
tapinaklar, Budacilik (Budizm), dogayla uyumlu bir
yasanti vb. geliyor. Konuyla ilgili Amerikan yapimi
filmleri izleyenler, elbette daha cok bilgililer.
Turkiye'deki Amerikan karsitlariysa, genelde, bu
filmleri, Amerikan yaymaca (propaganda) etkinligi
olarak yorumladilar, yorumluyorlar.


Amerika, elbette, guc savasinda, dusmaninin dusmani
olan herkesi destekledi. Kimi zaman, dusmaninin
dusmaninin, kendisine de (Amerika) dusman
olabilecegini hic dusunmedi. Gunes Batmayan
imparatorluk olamadi, ancak, namlusu sogumayan bir
asker oldu. Kaliforniya'dan, Filipinler'in
dogusundaki, Japonlar'in ikinci Paylasim Savasi'ndan
sonra, Pasifik'ten atilmasi sonucu Amerika'nin elinde
kalan Marshall Adalari'na deneme fuzeleri
firlatabiliyordu. Uluslararasi tepkiler sonucu, artik,
boyle birsey yapmiyor. (Fransa da, ayni bicimde,
Avustralya'nin dogusuna dusen somurgesi Yeni Kaledonya
Adasi'nda nukleer denemelerde bulunmus, cevreye buyuk
zarar vermisti.) Evet, Amerika, somurgecidir;
savastigi halklara karsi, film isleyimini (endustri)
seferber eder. Vietnam, Afganistan, Irak vb.'yi
isleyen bircok yaymaca filmi vardir. Ancak bu,
Tibet'in isgal altinda oldugu gercegini degistirmez.


Tibetliler, dinleri Budacilik'a duskun bir ulustur. Ya
da tapinaklari ve dinsel okullari yokedilmeden once
boylelerdi. Tibet'in isgal edilmesi komutunu da, daha
sonra bombalar yagdirilmasi komutunu da Mao vermisti.


i.S. 1642 yili, Tibet icin onemli bir tarih. Bu
tarihte, Dalai Lama'lar basa gecti, boylece din ve
devlet, tek elde toplanmis oldu. Tibet deneyimi, bir
Budaci devlet deneyimi olmasi acisindan da ilgincti.
Rahiplere icedonuklugu oneren bir dinin devlet
yonetimi, ne bicimde olacakti? Gerci bu sorunun
yaniti, gunumuzden yaklasik 2300 yil once yasamis
Hindistan Krali Asoka tarafindan verilmisti. Asoka,
bir savastan sonra, savas meydanini gezmis, oluleri ve
yaralilari gorup, "dunyada niye bu kadar cok aci var?"
demisti kendi kendine. Bu soruya yanit arayisinda,
Budaci oldu. Hukumdarlari Budaci olunca, halk da
Budaci oldu. Asoka, bircok bolgeye Budacilik'i
bariscil yollardan yaymak uzere gorevli (misyoner)
gonderdi. Bu girisimiyle, cin'in, Japonya'nin ve
Guneydogu Asya'nin Budaci olmasini sagladi. Budaci
olduktan sonra, sinirlarini genisletmeyi reddettigini
de belirtelim.


Tibet, 1951 yilina kadar, bagimsiz ve sayica kucuk bir
toplum olarak varligini surdurdu. 1 Ekim 1949'da, cin
Halk Cumhuriyeti ilan edildiginde, radyolarda, Halk
Kurtulus Ordusu'nun (HKO), Tibet'i, Dogu Turkistan'i
ve Mogolistan'i da kurtarmasi gerektigi duyuruluyordu.
cin devlet aygiti, belli ki, Sovyetler'i ornek
almist+i. Tibet'e, iki maddelik bir oneri sunuldu:
Tibet'in savunulmasi isine cin bakacakti ve Tibet,
cin'in bir parcasi sayilacakti. Tibetliler, bunu,
elbette reddettiler. 40,000 HKO askeri, Dogu Tibet'e
girdi, 8,000 kisilik Tibet gucunun yarisi, olduruldu.
Dalai Lama, henuz 16 yasindaydi.


1951'de Tibet temsilcileri, gorusmelerde bulunmak
uzere Pekin'e gittiler. Zorla alikonuldular, Tibet'in
bagimsizligini yok sayan 'Tibet'in Bariscil Kurtulusu
icin 17 Nokta' adi verilen anlasmayi imzalamaya
zorlandilar. Tibet hukumetine danismalarina izin
verilmedi. imzaladilar. Tibetliler, bagimsizliklarini
yitirdiklerini ilk kez radyodan duydular ve
inanamadilar. 9 Eylul 1951'de, Tibet, tumuyle
kusatildi. 1959'daki baskaldiriya misilleme olarak,
birbucuk yil gibi kisa bir surede, yalnizca merkez
bolgede, 87,000'den fazla Tibetli olduruldu. Dalai
Lama, Hindistan'a kacmak zorunda kaldi. Hindistan'a
vardiginda, ilk is olarak, Surgunde Tibet
Parlamentosu'nu kurdu. Tibet'in parlamentosu, 40
yildan uzun bir suredir surgunde..


cin isgali, Tibet'e ne getirdi? Yalnizca 1951'le 1979
arasi, 1.200.000'den fazla Tibetli (yani nufusun
yarisi) olduruldu. Yaklasik 80,000 Tibetli, siginmaci
oldu. Tibet halki, dunyanin en yoksul halklarindan.
Okur-yazarlik orani cok dusuk. issizlik orani yuksek.
Tibetliler, kendi ulkelerinde ikinci sinif yurttaslar.
cin, Tibet'e yillardir cinli gonderiyor. Tibet'in
bircok bolgesinde, cinli nufusu, artik, Tibetli
nufusundan fazla. Bu, 'cin'in son cozumu' olarak
adlandiriliyor.


1989'da Dalai Lama, Nobel Baris odulu'ne deger
goruldu. odulu kabul konusmasinda, odulu, ornek aldigi
Mahatma Gandhi'ye adadigini belirtti. Tibet sorununun
uluslararasi taninirlik kazanmasi da, bu odulden sonra
oldu.


Peki Tibet, bu hale nasil geldi? Budacilik nedeniyle
geldi. Daha dogrusu, Budacilik'in Tibet yorumu
nedeniyle.. Dogayla uyumlu ve baris icinde yasamak
adina, ulkenin savunulmasi icin gerekli askeri gucu
olusturmadilar. Boyle olunca, bir baska halklar
hapishanesi olan cin, kucuk baligi yuttu. Dalai
Lama'nin konusmasi, Tibetliler'in bariscillikta
israrci oldugunun bir baska gostergesi. Bu bicimde,
hic bir ulke bagimsiz olamaz. Boyle bir ulkenin
baskani, evet, Nobel odulu alabilir. Ancak, ulkenin
bagimsizligini yitirmek pahasina alabilir yalnizca..
Tibet'in dini baska turlu olsaydi, ulke belki de,
bagimsizligini hic yitirmeyecekti. Neyse ki, Turkiye,
hicbirzaman Budaci olmadi..